# Workshop zeefdruk Zeef & de Hemel

## Inleiding Zeefdrukken is een druktechniek die, vanaf de jaren 70 een grote bloeiperiode kende, onder andere door de creatieve posters voor concerten. Door de in grote aantallen veel goedkopere offset en de opkomst van printing on demand, heeft zeefdrukken helaas flink aan populariteit ingeboet. Wel wordt het nog veel voor kunstdrukken ingezet.

## Drukvarianten Qua drukwerk is er een globaal onderscheid te maken in vier hoofdcategoriën: - Hoogdruk (boekdruk, houtgravure, linosnede, stempel) - Vlakdruk (steendruk, offset) - diepdruk (etsen) - doordruk (zeefdruk, stencilen)

### Hoogdruk Bij hoogdruk wordt er inkt aangebracht op hoger gelegen delen die vervolgens op het papier (of andere ondergrond) gedrukt worden. De inkt wordt dan overgezet van de drukvorm op de ondergrond. De simpelste vorm is een stempel, maar ook linosnedes of houtgravures zijn bekende en veelgebruikte vormen. Deze vorm van drukken geeft vaak ook een indrukeffect in de ondergrond (reliëf).

### Vlakdruk Bij vlakdruk wordt gebruikgemaakt van het afstoten van vet en water. #### Steendruk Bij steendruk wordt op een kalksteen een beeld gemaakt met een vettige inkt. Het kalk reageert hiermee tot een waterafstotende laag. Dit wordt vervolgens met arabische gom en een zuur gefixeerd. Als er vervolgens vettige inkt over de vochtige steen wordt verspreid blijft dit alleen zitten waar de oorspronkelijke tekening is gemaakt.

### Vlakdruk #### Offset De nu meestgebruikte drukvorm is offset. Een plaat heeft een heel glad oppervlak en de niet te drukken delen zijn ruwer, waardoor bij bevochtiging van de plaat het water alleen in de ruwere delen blijft zitten. Vervolgens wordt er inkt aangebracht en die verdeelt zich dan alleen op de gladde delen, omdat water het afstoot. In vergelijking met hoogdruk wordt er veel vlakker gedrukt.

### Diepdruk Dit is eigenlijk het omgekeerde van de andere vormen, hier wordt de inkt juist in de inkepingen/diepere delen aangebracht en vervolgens wordt met een rakel of doek de inkt die bovenop ligt weggeschraapt, waardoor alleen de inkt in de naden overblijft. Vervolgens wordt de ondergrond tegen het drukmateriaal geperst met vaak een rubberen tegendruk, waardoor de ondergrond goed in de naden wordt gedrukt en zo de inkt overneemt.

### Doordruk Bij doordruk wordt inkt door een sjabloon aangebracht op een ondergrond. Denk hierbij bijvoorbeeld aan een graffitti-sjabloon of de trendy cacao-vormen om een mooi figuur op een cappucino te maken. Veel drukwerk op t-shirts of bijvoorbeeld mokken en pennen wordt ook met zeefdruk aangebracht, al wordt een deel daarvan tegenwoordig met tampondruk gedaan (een ontwerp wordt op een zacht materiaal aangebracht, die vervolgens over het te drukken oppervlak wordt gerold om zo het ontwerp over te zetten).

### Andere vormen **Digitaal drukken** : Hiermee wordt direct een ontwerp door een printer geprint. Vooral voor kleine oplagen is dit goedkoper dan offset (waar je meestal al een paar honderd of zelfs duizend stuks als kleinste aantal kan bestellen). **Giclee** : Een afdruk door middel van inktjet, bijvoorbeeld reproducties van kunstwerken of de bekende foto's op canvas. Voor grote kaarten worden tegenwoordig grote inkjetplotters gebruikt. Dit is best duur omdat inkjetinkt vaak aan de dure kant is.

### Zeefdruk Zeefdruk is een vorm van diepdruk. Bij zeefdruk wordt een stuk gaas gebruikt om inkt op papier oever te brengen. Oorspronkelijk wordt hier zijde voor gebruikt, vandaar dat zeefdruk in veel talen zijdedruk wordt genoemd: silkscreen (Engels), silketrykk (Noors). In veel talen wordt het ook Serigrafie genoemd (ook in Nederland).

Het stuk gaas (tegenwoordig vaak van nylon) wordt met een coating gevuld die lichtgevoelig is. Vervolgens wordt het ontwerp overgezet met UV-belichting. Na uitspoelen zie je dat het ontwerp open is, terwijl de rest nog dicht is. Door nu de zeef op de ondergrond te leggen en dan met een rakel inkt door de open delen te drukken ontstaat een afdruk van het ontwerp op de ondergrond.

Met behulp van zeefdruk wordt een laag inkt met egale dikte overgebracht op een ondergrond. Hierdoor is zeefdruk vooral geschikt voor ontwerpen met grote vlakken. Zeefdruk wordt tegenwoordig vooral toegepast voor drukken op textiel. Door eerst diep door te drukken komt de inkt goed in het textiel te zitten, en daarna wordt nog eens minder hard gedrukt om erbovenop een goed dekkende laag achter te laten, die zo goed hecht aan het textiel.

Omdat zeefdruk vaak goed dekkende lagen kan drukken levert drukken op donkere ondergrond vaak een mooi resultaat op (en, afhankelijk van het ontwerp, kan het een hoop inkt schelen). <img src="opa.jpg">

<div class="split" style = "display: flex; align-items: stretch;"> <p style="flex-grow: 2">Één van de mooie kanten van meerkleurendrukken is dat je het resultaat langzaam ziet ontstaan, zeker met meerdere kleuren.<br/><br/><small><em>* Dit voorbeeld is een ontwerp uit de jaren 60, gedrukt in Oosterbeek</em></small></p> <img class="r-stretch" src="ruimte.gif" style = "width: auto; height: 70vh;"> </div>

Daarnaast heeft zeefdruk een vrijwel unieke techniek om een kleurverloop te drukken, de iris-druk. Hierbij worden verschillende kleuren inkt naast elkaar op de zeef gebracht. <img src="https://openstudiospenang.com/wp-content/uploads/2020/02/85BDCEB3-AEEF-4DE6-B600-F7DDB904A8D4.jpeg">

Na een paar keer drukken gaat de inkt steeds meer mengen, waardoor je een globaal verloop krijgt tussen de kleuren. <img src="hippiefeest.jpg">

Het duurt wel een paar drukken voor de verloop egaal wordt. Een ander nadeel is dat de restverf vaak een grijs/paars wordt, wat je niet snel meer gebruikt. <img src="overwinterfeest.jpg">

## Ontwerpen voor zeefdruk Waar moet je op letten bij het maken van een ontwerp?

- Voor elke kleur die je wil drukken moet je een zwart sjabloon/clichée maken (dus ook om wit te drukken) - Het ontwerp moet goed lichtdicht (zwart) zijn. Grijstinten maken onvoorspelbaar welke delen uitspoelen in de zeef.

- Het materiaal maakt niet uit, je kan dik zwart (of ander donker gekleurd) papier gebruiken, zwarte verf of inkt op calquepapier of transparante sheets. Je zou zelfs kunnen belichten met een ander object op de lichttafel, als er maar geen kans is om de zeef te beschadigen.

- Het ontwerp moet wel zo vlak mogelijk zijn, zodat de zeef overal goed tegen het glas van de lichttafel gedrukt kan worden. In theorie kan je een geo-driehoek of een schaar onder de zeef leggen, maar je krijgt (zeker bij de schaar) veel halve schaduwen, waardoor het beeld niet zo mooi scherp wordt.

- Welk papierformaat wil je bedrukken? Standaard maten zijn de A-standaarden (A4 en A3 zijn wel bekend, groter of juist kleiner kan ook). Voor veel drukwerk zijn er andere standaard formaten, zoals 46 x 64 cm, of 50 x 70 cm. Voor de workshop gaan we uit van A3, tenzij je hier in overleg van wil afwijken.

- Als je tinten of verlopen wil gebruiken, dan moet dit gerasterd worden. Dit kan bijvoorbeeld in Photoshop. - Voor zeefdruk kun je maximaal iets van 50 lijnen per cm printen, maar dat is met belichten en uitspoelen al moeilijk. Met 25 of 30 maak je het jezelf makkelijker.

- Je kan ook kijken naar andere vormen van rasters, zoals random stippels of lijnen. <a href="https://blog.spoongraphics.co.uk/tutorials/create-realistic-money-effect-photoshop" target="_blank">Maak zelf een raster in Photoshop</a>

- Als je kleinere formaten wil drukken dan kan je ook meerdere afbeeldingen naast elkaar drukken. Zo heb je met minder drukken snel een flink aantal afdrukken. Daarna moet je wel handmatig snijden, vaak met liniaal en hobbymes of met een schaar.

Leuk om te doen is om eens een poster als driehoek (twee naast elkaar) te drukken in plaats van vierkant of rechthoekig. Rond of anders kan ook, maar dat levert heel veel snij/knipwerk op <br/><small>(zoals hier te zien aan de rechterkant van een concertposter van Vera Groningen)</small> <img src="https://www.luisposter.de/images/product_images/popup_images/17585_0.JPG">

- Welke kleuren wil je gebruiken? Elke kleur is een drukgang, en moet je dus een zeef voor hebben (al kan je wel verschillende drukgangen op één zeef zetten, zeker bij klein formaat).

- Zeefdrukinkt is vaak nogal dekkend, zeker bij donkere kleuren. Bij het drukken is het gangbaar om met lichte kleuren te beginnen, tenzij je een bepaald effect wil krijgen (Geel is meestal het minst dekkend, dus als je die expres over bijvoorbeeld blauw drukt zal het resultaat snel groen worden, andersom nauwelijks). Wil je kleuren meer laten mengen, zoals bijvoorbeeld bij de standaard vierkleurendruk CMYK, dan is daar vaak ander soort inkt voor nodig.

- Bij meerkleurendruk moet je ook rekening houden waar kleur overlapt, of je moet daar de onderste kleur uitsparen. Afhankelijk van hoe dicht de inkt is kan je toch vaak zien of een onderliggende kleur onder een toplaag doorloopt. Bij zeefdruk kan je soms ook echt goed de laagjes zien na drukken. Met inkt op waterbasis en drukken op papier valt dit wel mee, omdat het water in het papier trekt.

- Hoe meer kleuren, hoe dikker papier je wil gebruiken. Omdat we op waterbasis drukken zal papier bij drogen vaak wat opbollen en samentrekken. Zeker bij volvlakken kan dit voor kromme posters zorgen waar vervolgens lastig passend een volgende kleur op te drukken is. Hoe dikker het papier, hoe minder last je er van hebt.

- Je kan ook voor zwart papier kiezen (of uiteraard een andere kleur dan wit). Bij drukken op donker papier moet je rekening houden dat door het donkere contrast alles wat je drukt smaller oogt. Met name tekst moet wat dikker aangezet (op de computer door een lijndikte mee te geven).

### Ontwerpwijzen - Ontwerpen van je poster kan op heel veel manieren. Je kan op papier of sheets direct tekenen, je kan met een tekenprogramma als Photoshop, Illustrator, Gimp of Inkscape wat maken of zelfs met papierknipsels/stroken aan de gang.

Heb je een idee voor een ontwerp, bespreek het met ons. Heb je bij het ontwerpen vragen? App ons of mail ons met wat je al hebt of waar je tegenaan loopt. <strong>De contactgegevens krijg je bij de introductie.</strong> *(soms kan een antwoord even duren wegens werk, maar we doen ons best)*

## Workshop extra's - T-shirt mee, licht, schoon (liefst katoen). - We gaan uit van ca. 15 A3 prints per persoon

Tot zaterdag ... 10.00 uur! (welke datum?) Wij hebben er heel veel zin in!